เนื่องด้วยวันที่ ๒๓ ตุลาคม พ.ศ. ๒๕๖๔ เป็นวันปิยมหาราช หรือวันคล้ายวันสวรรคตของพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว (รัชกาลที่ ๕) พิพิธภัณฑ์ผ้าในสมเด็จพระนางเจ้าสิริกิตติ์ พระบรมราชินีนาถ จัดกิจกรรมเพื่อน้อมรำลึกในพระมหากรุณาธิคุณตลอดเดือนตุลาคม ในรูปแบบออนไลน์ตามวิถีปกติใหม่ โดยมีไฮไลท์ที่งานเปิดนิทรรศการ “ผ้าบาติกในพระปิยมหาราช: สายสัมพันธ์สยามและชวา” (QSMT Online Tour: The Third Batik Rotation) ซึ่งมีการเปลี่ยนวัตถุจัดแสดงใหม่เป็นครั้งที่ ๓
งานเปิดนิทรรศการเปิดให้เข้าชมอย่างเป็นทางการครั้งแรก ผ่านการถ่ายทอดสด (Live) ทางเฟซบุ๊ก Queen Sirikit Museum of Textiles ของพิพิธภัณฑ์ผ้าฯ เมื่อวันที่ ๑๕ ตุลาคม ๒๕๖๔ ได้รับเกียรติจาก ฯพณฯ รัคมัต บูดีมัน เอกอัครราชทูตวิสามัญผู้มีอำนาจเต็มแห่งสาธารณรัฐอินโดนีเซีย ประจำประเทศไทย และปิยวรา ทีขะระ เนตรน้อย ผู้อำนวยการพิพิธภัณฑ์ผ้าฯ ร่วมกันกล่าวเปิดงาน
ฯพณฯ รัคมัต บูดีมัน เอกอัครราชทูตวิสามัญผู้มีอำนาจเต็มแห่งสาธารณรัฐอินโดนีเซียประจำประเทศไทย กล่าวว่า “อินโดนีเซียและไทยมีประวัติศาสตร์ ค่านิยม และวัฒนธรรมร่วมกัน ซึ่งเป็นพื้นฐานที่มั่นคงของมิตรภาพระหว่างสองประเทศ พวกเราได้เห็นความเชื่อมโยงทางประวัติศาสตร์และวัฒนธรรมอันยาวนานระหว่างสองประเทศตั้งแต่สมัยอาณาจักรโบราณในภูมิภาคนี้ การเสด็จเยือนชวาทั้ง ๓ ครั้งของพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ ๕ ในศตวรรษที่ ๑๙ และ ๒๐ เป็นหลักฐานที่ชัดเจนถึงความสัมพันธ์อันแน่นแฟ้นของทั้งสองประเทศ
ผ้าบาติกได้รับการยอมรับอย่างเป็นทางการว่าเป็นการแสดงออกทางวัฒนธรรมของอินโดนีเซียตั้งแต่ พ.ศ. ๒๕๕๒ หลังจากองค์การการศึกษา วิทยาศาสตร์ และวัฒนธรรมแห่งสหประชาชาติ (ยูเนสโก) ประกาศให้ผ้าบาติกจากประเทศอินโดนีเซียเป็นผลงานชิ้นเอกด้านมุขปาฐะและมรดกวัฒนธรรมที่ไม่เป็นกายภาพของมนุษยชาติ ดังนั้น ผ้าบาติกจึงถือว่าเป็นทั้งงานศิลปะและงานฝีมือ ซึ่งได้รับความนิยมและเป็นที่รู้จักไปทั่วโลกมากขึ้น ในประเทศอินโดนีเซียเอง ผ้าบาติกถือเป็นส่วนหนึ่งของวัฒนธรรมดั้งเดิมที่ได้รับการสืบทอดและเก็บรักษาอย่างดีมาจนถึงปัจจุบัน”
ด้าน ปิยวรา ทีขะระ เนตรน้อย ผู้อำนวยการพิพิธภัณฑ์ผ้าฯ กล่าวว่า “นิทรรศการผ้าบาติกในพระปิยมหาราช : สายสัมพันธ์สยามและชวา จัดขึ้นเพื่อระลึกถึงพระราชกรณียกิจของพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวในการเสด็จเยือนชวาทั้งสามครั้ง และเพื่อตระหนักถึงพระมหากรุณาธิคุณและพระปรีชาสามารถของพระองค์ที่ทรงรวบรวมวิทยาการและศิลปวัฒนธรรมมาปรับใช้ในการวางรากฐานพัฒนาประเทศไทยอย่างยั่งยืนสืบมาจนถึงปัจจุบัน
ในระหว่างการเสด็จเยือนชวา พระองค์ได้เสด็จพระราชดำเนินไปทอดพระเนตรกิจการต่างๆ เพื่อเรียนรู้เกี่ยวกับเทคโนโลยีสมัยใหม่ รวมถึงเรียนรู้เกี่ยวกับประวัติศาสตร์และศิลปวัฒนธรรมของชวา ซึ่งการเขียนผ้าบาติกถือเป็นงานหัตถศิลป์เลื่องชื่อของเกาะชวา มีลวดลายสวยงามเป็นที่พอพระราชหฤทัย จึงทรงซื้อและมีผู้ทูลเกล้าฯ ถวาย รวมทั้งสิ้นกว่า ๓๐๐ ผืน แต่ละผืนมีความโดดเด่นทั้งในแง่ความงดงามของศิลปะและองค์ความรู้ทางประวัติศาสตร์การแต่งกายของชวา
ผ้าบาติกดังกล่าวได้ถูกเก็บรักษาไว้เป็นอย่างดีโดยสำนักพระราชวังและยังไม่เคยนำออกมาจัดแสดงที่ใดมาก่อน จนกระทั่งพิพิธภัณฑ์ผ้าฯ ได้ขอพระราชทานพระบรมราชานุญาตนำออกมาทำการศึกษาค้นคว้าและจัดแสดงตั้งแต่วันที่ ๑ พฤศจิกายน พ.ศ. ๒๕๖๑ โดยแบ่งการจัดแสดงออกเป็น ๓ รอบ ซึ่งครั้งนี้ถือเป็นการเปลี่ยนวัตถุจัดแสดงรอบที่ ๓ หรือรอบสุดท้ายแล้ว”
ในงานเปิดนิทรรศการออนไลน์ มี ‘ศาสตรัตน์ มัดดิน‘ ภัณฑารักษ์ เป็นผู้นำชม ซึ่งมีชิ้นไฮไลต์ อย่าง ผ้านุ่ง (โสร่ง) แบบบัง บิรู อูงัน จากเมืองลาเซ็ม หมายถึงผ้าบาติกที่ย้อมด้วยสีแดง สีน้ำเงิน และสีม่วง ผ้าผืนนี้แสดงถึงเอกลักษณ์ของผ้าบาติกเมืองลาเซ็มได้เป็นอย่างดี ลวดลายสื่อความหมายถึงความอุดมสมบูรณ์ ซึ่งเป็นที่นิยมในกลุ่มลูกค้าสตรีเชื้อสายจีนและยุโรป ลายเถาไม้ที่เลื้อยขึ้นมาจากด้านล่างมีลักษณะคล้ายลายสาหร่าย (กังเกง) รับอิทธิพลมาจากลูกไม้ของฝั่งยุโรป
ผ้านุ่ง (กายน์ ปันจัง) ลายปาสแรน จากเมืองสุราการ์ตา หรือลายแม่โพสพหรือเทพีแห่งข้าว ผ้าผืนนี้เขียนลายร่มสื่อความหมายถึงการคุ้มครองป้องกัน ส่วนลายพัดหมายถึงความสงบสุข
ผ้าโพกศีรษะ (อิแกต เคพาลา) สันนิษฐานว่ามาจากเมืองจิเรบอน ผ้าโพกศีรษะสำหรับบุรุษผืนนี้ เมื่อพิจารณาจากสีสันและลวดลาย เชื่อว่าผลิตที่เมืองจิเรบอน บริเวณชายฝั่งตอนเหนือของชวา เพื่อจำหน่ายให้ลูกค้าที่เมืองจัมบีบนเกาะสุมาตรา
พิพิธภัณฑ์ผ้าฯ ได้เปลี่ยนวัตถุจัดแสดงชุดเดิมออก เพื่อติดตั้งวัตถุจัดแสดงชุดที่ ๓ ซึ่งเป็นผ้าบาติกผืนที่ไม่เคยจัดแสดงมาก่อน เพื่อให้ประชาชนได้มีโอกาสชื่นชมความงดงามของผ้าบาติกในพระปิยมหาราช จากเมืองต่าง ๆ บนเกาะชวาอย่างทั่วถึงทางออนไลน์ โดยจัดแสดงแบบแยกตามภูมิภาคของท้องถิ่นที่สร้างสรรค์ชิ้นงาน ร่วมกับวิดีทัศน์ ตลอดจนคำอธิบายขั้นตอนการทำผ้าบาติก เพื่อให้ผู้ชมมีความรู้ความเข้าใจดียิ่งขึ้น ผู้สนใจสามารถติดตามเบื้องหลังเบื้องลึกการติดตั้งวัตถุจัดแสดงรอบที่ ๓ ของนิทรรศการ “ผ้าบาติกในพระปิยมหาราช: สายสัมพันธ์สยามและชวา” พร้อมสัมภาษณ์เจ้าหน้าที่ผู้มีส่วนเกี่ยวข้องในการทำงาน เพื่อให้ผู้ชมได้ทราบถึงขั้นตอนและรายละเอียดในการติดตั้งนิทรรศการได้ในวันพุธที่ ๒๐ ตุลาคม เวลา ๑๑.๐๐ น. เป็นต้นไป
และในวันศุกร์ที่ ๒๙ ตุลาคม เวลา ๑๑.๐๐ น. เป็นต้นไป เปิดให้ช็อปสินค้าผ่านทางออนไลน์ ในกิจกรรม Shop from Home with QSMT: New Batik Collection สินค้าคอลเลกชันใหม่จากนิทรรศการ “ผ้าบาติกในพระปิยมหาราช: สายสัมพันธ์สยามและชวา” และโปรโมชันเมื่อซื้อสินค้าบาติกจากคอลเลกชันเก่าและคอลเลกชันใหม่รวมกัน พร้อมมอบส่วนส่วนลด ๕% ในระหว่างการเข้าร่วมกิจกรรม โดยจะจัดจำหน่ายผ่านการถ่ายทอดสด (Live) ทางเฟซบุ๊ก Queen Sirikit Museum of Textiles ของพิพิธภัณฑ์ผ้าฯ